Vooraf

In 2007 bestond de Hervormde Gemeente van Alphen 425 jaar. Ter gelegenheid daarvan beschreef Hans Lefeber de geschiedenis in onderstaand artikel.

Protestantisme in Alphen

Waarschijnlijk bestaat het protestantisme in Alphen al langer dan begin juni 1582. We hebben hier wel redenen voor, maar die zijn meer veronderstellend dan gestaafd aan feiten. Er zullen in onze buurt regelmatig hagenpreken gehouden zijn, waar men psalmen zong evenals geuzenliederen. Vooral na de Pacificatie van Gent in 1576 heeft de hervorming hier een flinke groei doorgemaakt. Vermoedelijk hebben de Hervormden vrij vlot de Rooms-katholieke kerk in bezit genomen. Deze kerk werd door de Spanjaarden in januari 1574 van een grote hoeveelheid ijzer ontdaan en ook de klok werd door hen geroofd. Hierdoor werd vooral de toren erg labiel. Vermoedelijk hadden de Spanjaarden deze spullen nodig voor hun belegeringen. Bij het verslepen van dit materiaal stuitten zij op een aantal watergeuzen, hetgeen er toe heeft geleid dat de klok in de Kerksloot werd gegooid en daar later door de Leidenaren uit is weggehaald.
De labiliteit van de kerktoren komt tot uiting in 1580. De schoolmeester en tevens organist meester Mattheus van Heyningen heeft in april visite. Wanneer het eten wordt klaargemaakt, gaat hij met zijn visite naar de kerk om daar ten pleziere van zijn gasten enige psalmen ten gehore te brengen. Was de kerk nog in handen van de Rooms-katholieken geweest, dan had dit nooit gekund. Toen men nauwelijks thuis was om de maaltijd te gebruiken, stortte met donderend geraas de toren in elkaar.

Predikanten

Nog steeds heeft Alphen geen eigen predikant en bestaat zij dus eigenlijk niet als zelfstandige gemeente. Allerlei pogingen om een predikant te beroepen falen jammerlijk. De reden is natuurlijk de jeugdigheid van de Hervorming, er zijn nog weinig goede predikanten. Tevens zal Alphen niet zo’n aantrekkelijke gemeente geweest zijn in die tijd. Begin juni 1582 mogen we hier in Alphen een predikant van de Leidse gemeente “ lenen” – ds. Petrus Hacke – Hackius.
We zijn nu wederom begin juni, edoch in 2007 en dat is dan precies 425 jaar later en hebben we drie predikanten: ds. Henzen, ds. Vonhof en ds. Van Stralen (Kerk en Zanen).

Ga naar het overzicht met predikanten

Kerkgebouwen - de eerste brand

De toren wordt provisorisch gemaakt. Kerkdiensten worden er gehouden tot op Eerste Pinksterdag, 19 mei, 1619 als de oliemolen (deze oliemolen stond waarschijnlijk op de plek waar nu het podium van ons theater Castellum is te vinden) nabij de st. Jorisstraat in de brand vliegt en een groot deel van de dorpskern meeneemt in die brand en helaas ook de Alphense Kerk (van rond 1450) met de pastorie en het schoutenhuis. De kerkelijke en ambachtelijke archieven zijn dan helaas verloren.
De ruïne wordt weer in een enigszins bruikbare toestand gemaakt.

De oude kerk

Inzameling van gelden

Van ’s Lands Staten wordt vrijstelling van verponding over de verbrande huizen voor een periode van zes jaar en tevens f. 1000 voor de armsten en meest beschadigden ontvangen. Een algemene collecte te Alphen, Aarlanderveen en Oudshoorn bracht op: 19.576 gulden en 18 stuivers.

Er moest nu nog 23.789 gulden worden opgehaald. Dit bedrag werd voor de negen volgende jaren omgeslagen: 50 % voor Alphen en de overige 50 % voor Aarlanderveen, Oudshoorn en de Gnephoek. Totale kosten herbouw fl. 43.000,--.

Hendrik Willemsz. Muyen, meester timmerman te Alphen bouwde in 1620 de nieuwe pastorie. 2 maart 1622 vindt de aanbesteding voor een nieuwe kerk plaats:
- Het hout en metselwerk door Dirck Dirckz, van Eijck, metselaar te Oudewater voor een bedrag van fl. 12.000,--.
- Het ijzerwerk door Samuël van Damme, smid en slotenmaker te Leiden tegen 2 stuivers en 3 duiten per pond.
- Het dak door Claes Jansz., stadsleidekker te Gouda voor fl. 28,--. per roede. (Hij kwijt zich pas in 1628 van zijn taak. Tot die tijd heeft waarschijnlijk een strooien dak de kerk bedekt).

Hoewel er geen betrouwbare bron aanwezig is, heeft de inwijding van de nieuwe kerk waarschijnlijk op 03 november 1624 plaatsgevonden (toen werd er nl. een dubbele collecte gehouden).

De brand van 1916

Op 07 april 1916 moet er een lekkage in het dak worden gedicht. Hierbij raakt de kerk in brand. Rond 10.00 uur breekt de brand uit en rond 11.10 uur rest nog slechts een ruïne.

De nieuwe kerk van 1916


Toeschouwers bij de brand


Exterieur en Interieur na de brand

Het Provinciale College van Toezicht wordt op 07 april 1916 op de hoogte gebracht van de brand door de secretaris van de kerkvoogdij de heer H.F. van der Linden. Er wordt tijdelijk in de Gereformeerde Kerk gekerkt.

De Adventskerk

Op dinsdag 18 april komen de kerkvoogden bijeen om te beraadslagen over de materiële belangen van de gemeente na de brand van 11 dagen eerder. Er wordt besloten om nieuwbouw ter hand te nemen. Hoewel de verzekering juist was verhoogd, zal deze niet toerijkend zijn om de ontstane kosten te dekken. Er zal veel geld vergaard moeten worden om nieuwbouw te kunnen plegen. Er zal veel wijsheid nodig zijn om gevoeligheden te vermijden.
Na allerlei geharrewar verklaart de heer Th. Spreij op 23 juli 1919: “thans is de tijd aangebroken om te trachten tot den bouw van een nieuwe kerk over te gaan” . Er is weinig geld beschikbaar. In het boekje: De Adventskerk te Alphen aan den Rijn van de heer H.J. Habermehl, staat keurig uiteen gezet hoe de gelden bijeen zijn gebracht of gebracht moeten worden. De afrekening van 20 april 1923 laat zien dat de kosten voor de Adventskerk bedroegen: fl. 324.522,96.
Op zondag 13 juli 1922 wordt de Adventskerk door ds. N.G. Veldhoen ingewijd.

mei 2007, H. Lefeber

Historie van het kerkgebouw

Lees ook over de historie van het huidige kerkgebouw 'De Adventskerk' op deze pagina (klik hier).