De bouw en het exterieur van de kerk

De Adventskerk van Alphen aan den Rijn, ingewijd op 13 juli 1922, bestaat dit jaar 98 jaar. Het is tijd dat we ons eens in het verleden van deze dame verdiepen.

Ze werd gebouwd van 1920-1922, nadat op 7 april 1916 de toen zo genoemde Nieuwe Kerk door een brand was verwoest. Een vergissing door een knecht van loodgieter Baarslag tijdens werkzaamheden aan het dak had de brand veroorzaakt. Lang werd er over gewikt en gewogen of de kerk gerestaureerd zou moeten worden of niet. Alleen de zwart geblakerde muren stonden nog overeind. Herbouw in de oude stijl zou teveel geld kosten. Voor het eind van het jaar werden de resten gesloopt en opgeruimd.

De kerkenraad van de Hervormde Gemeente besloot om een nieuwe en modernere kerk te bouwen op de fundering van de afgebrande kerk. Het werk begon in 1920 en werd gebouwd naar een ontwerp van de architect W. Ch. Kuiper, die ook de bouw begeleidde. Voor dit gebouw heeft de Nieuwe Badkapel te Scheveningen model gestaan. De eerste steen werd gelegd op 11 april 1921 door Ds. N.G. Veldhoen.

Oud-Alphenaar Jan Vermeul uit Ebmatingen, Zwitserland, vertelde, dat zijn grootvader Jan Vonk van de Aarkade samen met de firma S. de Jeu de funderingen voor de Adventskerk heeft gelegd voor een aanneemsom van 36900 gulden.
De bovenbouw is uitgevoerd door J. Gesman en H. Turkenburg voor een aanneemsom van 249900 gulden. De totale kosten van de bouw bedroegen 328.443,64 gulden en de kerk bood plaats aan 1200 toehoorders.

Zijn neef Jan Vonk (Pauwzn) vertelde dat hij eens samen met zijn broer Leen Vonk de fundering van de toren moest controleren van H. Turkenburg, omdat de toren zakte. Leen moest zich door diverse beenderen heen graven (resten van een kerkhof), om bij de funderingen te komen. De kerktoren staat op geheide houten palen die door water omspoeld moeten worden om niet te rotten. Ze moesten dus de duikertoegang vrijmaken, zodat water toevloeien kon.


De kerk heeft een plattegrond van een Grieks kruis, met armen van gelijke lengte. De afmetingen van de kerk zijn indrukwekkend: van voor- tot achtergevel 36,81 m, de diepte van de opgaande gevels van voor tot achter 31,93 m. De gehele breedte van de kerk 29,43 m en de hoogte tot aan de bovenkant van de zandsteenafdekking van de topgevels 22,20 m. De toren heeft een hoogte van 40 m.

Op de hoek van de Julianastraat en de Castellumstraat, juist tegenover de Alphense brug, heeft de toren een prominente ligging: door zijn hoogte is hij vanaf veel plekken in Alphen en directe omgeving goed zichtbaar. Dit was en is een vertrouwd beeld voor eenieder die over de Alphense brug komt, zoals we op onderstaande foto uit 1935 kunnen zien


De toren van de Adventskerk gezien van uit de Brugstraat
Foto: © H.V.A. 1935


De toren en de oost- en noordgevels van de Adventskerk aan de Julianastraat
Ansichtkaart: © Streekarchief Rijnlands-Midden

De kerk staat op het terrein van de afgebrande Nieuwe Kerk, maar in tegenstelling tot de voormalige Dorpskerk, stond ze thans aan twee zijden vrij, aangezien de bebouwing aan de noordzijde (thans Castellumstraat, vroeger de Schoolstraat en daarvoor nog de Papenstraat) volledig verwijderd was. De kerk stond weliswaar wat ingeklemd tussen de omringende bebouwing, maar ze had toch genoeg ruimte om hoog boven het neo-classistische stadhuis van Alphen, op de hoek van de Julianastraat en de Brugstraat op te rijzen. Nu staat daar het appartementencomplex Palazzo.


Een vertrouwelijk beeld voor oud-Alphenaren van hoe het vroeger was. De hoge toren van de Adventskerk gezien van uit de Brugstraat
Foto: © H.V.A. 1953


Zo ziet het er vandaag uit – rechts het appartementencomplex Palazzo. De toren van de Advantskerk gezien van uit Pieter Doelmanstraat
Foto: © Orgelcommissie Adventskerk

Het interieur van de kerk

Wat het meeste opvalt als men door de middelste deur van het drievoudig ingangsportaal de kerk binnentreedt, is de bijzondere lichtinval, veroorzaakt door de kunstige hoge glas-in-lood ramen in de vier gevels van het gebouw. De vorm van de ramen is een halfronde boog, die rust op een rechthoek. De overheersende kleuren van het glas zijn geel, groen en blauw, die een warm licht verspreiden in de hele kerk. Voor de glas-in-lood ramen op de noord- en zuidzijde bestonden eerst gaanderijen, die later verwijderd zijn.

In de kerkruimte hangen uit het houten gewelf zeven grote gesmeden koperen lichtkronen, die voor 5500 gulden door de firma Duchateau uit Rotterdam vervaardigd en geleverd werden.
De grote houten tongewelven zijn siergewelven die aan gordingen hangen. De gordingen zelf rusten op stalen spanten. Kerkvoogd L. Spreij, eigenaar van de bekende Alphense houthandel Spreij, wilde het hout zelf niet leveren. De gemeenteleden mochten eens denken dat hij aan de kerkbouw verdiend had.

In de jaren 1974-1975 is het interieur van de kerk ingrijpend gerenoveerd onder toezicht van de architect A.H.J. van Wijhe, die het renovatieplan ontwierp. Bij die gelegenheid werden de houten rechte banken vervangen door meer gerieflijke houten stoelen, die in een halve cirkel rondom het liturgisch centrum werden geplaatst en de gaanderijen aan de noord- en zuidzijde verwijderd.


Het mooie glas-in-lood raam van het zuid transept na de verwijdering van de gaanderij.
Foto: © Frederik Baerveldt 2005


Detail van het glas-in-lood raam van het zuid transept.
Foto: © Frederik Baerveldt 2005

De aandacht van de kerkganger en de bezoeker wordt meteen getrokken door het pijporgel en de preekstoel, op het westen georienteerd. De orgelkast en de preekstoel werden ontworpen door de architect W.Ch. Kuyper. Het prachtige pijporgel werd vervaardigd door G.F. Steinmeyer & Co. te Oettingen in Beieren (Duitsland). De preekstoel werd vervaardigd door Abraham Hermanus Planjer te ’s Gravenhage.


De preekstoel en het orgel van de Adventskerk.
Foto: © Frederik Baerveldt 2005

Vanaf de 16e eeuw heeft het orgel in de Nederlandse samenleving een vooraanstaande rol gespeeld in het openbare leven. De kerkgebouwen stonden de gehele week open en men kon er vrij in- en uitlopen.
In diverse steden was er een “stadsorganist” die op gezette tijden het publiek vermaakte met muziek. Op deze wijze kwamen de burgers in aanraking met de nieuwste composities in een tijd waarin onze moderne geluidsdragers en internet nog moesten worden uitgevonden. De Gemeente Alphen aan den Rijn heeft de vaste organist van de Adventskerk, Simon Stelling, vereerd met het predikaat “stadsorganist”.
Het gebruik van het orgel als begeleidingsinstrument vond in ons land pas na de Reformatie plaats, vanaf het midden van de 17e eeuw. Voor- en tegenstanders hiervan voerden vaak een verhitte strijd, die uiteindelijk beslecht werd ten gunste van de voorstanders. De kerken op het platteland bleven dikwijls nog tot ver in de 19e eeuw van orgels verstoken.

Het orgel in de Nieuwe Kerk was door de brand van 1916 verloren gegaan en moest vervangen worden. De firma G.F. Steinmeyer leverde het orgel voor ruim 11.000 gulden. Deze firma, een der meest vooraanstaande in Duitsland, bouwde in eigen land een aantal zeer grote orgels, waaronder dat van de Dom in Passau, thans na diverse uitbreidingen een der grootste orgels ter wereld. Het orgel van de Adventskerk is gebouwd met de zgn. pneumatische tractuur, hetgeen wil zeggen dat de verbindingen tussen speeltafel en pijpwerk via een buizensysteem met luchtdruk tot stand komen. De inwijding van het orgel vond plaats op 24 januari 1923.

In de loop der jaren ontkwamen kerk en orgel niet aan het nodige onderhoud. Zelfs werden zij op zeker moment met sloop bedreigd. Dankzij inspanning van velen is het zover gelukkig nooit gekomen. Samen met een kleiner orgel in Hilversum, dat in 2011 naar de Koepelkerk in Bussum werd verplaatst wegens kerksluiting, is het orgel in de Adventskerk het enige in Nederland van de Firma Steinmeyer, dat behoudens de uitbreiding met twee waardevolle registers in 1983, nog in originele staat verkeert. Het orgel werd in 1983 door de Firma Vermeulen uit Alkmaar gerestaureerd.


De speeltafel van het Steinmeyer orgel van de Adventskerk.
Foto: © Orgelcommissie Adventskerk

In 2018 bleek, dat het orgel groot onderhoud nodig had. In 2019 werd door het College van Kerkrentmeesters besloten om het orgel volledig te restaureren. Op 26 juli 2019 werd opdracht gegeven aan de firma Elbertse te Soest, kosten ruim € 150.000. In samenwerking met de Stichting Vrienden van de Adventskerk werden diverse fondsen aangeschreven en een orgelpijp adoptie-actie gelanceerd. De opbrengst van totaal plm. € 110.000 met daarbij een onttrekking uit het orgelfonds van de Hervormde Gemeente was voldoende om de kosten van de restauratie volledig te financieren.

De restauratie is begonnen op 20 januari 2020 en zal naar verwachting negen maanden in beslag nemen. Het orgel heeft op zondagmiddag 19 januari 2020 voorlopig voor het laatst geklonken tijdens een zeer goed bezocht wensconcert, onder de naam Orgel JukeBox, uitgevoerd door Simon Stelling.


Het bouwbord vermeldt de fondsen die de restauratie van het Steinmeyer orgel financieel mede mogelijk hebben gemaakt.
Foto: Stichting Vrienden van de Adventskerk

Gelukkig kan gedurende de periode van de restauratie tijdens de kerkdiensten gebruik worden gemaakt van de concertvleugel.


Een medewerker van de Firma Elbertse aan het werk in de orgelkast, waarin 2360 orgelpijpen moeten worden schoongemaakt en zonodig hersteld.
Foto: Simon Stelling

De luidklokken en het klokkenspel in de toren

De twee luidklokken, die op het hele en halve uur slaan, behalve ’s nachts, werden in 1924 door de firma Petit en Fritsen te Aarle Rixtel gegoten. Een van die klokken is geschonken door de Alphense firma Gesman & Zoetemeijer. Deze naam is in de klok meegegoten. Ze wegen respectievelijk 1162 en 864 kg. In 1962 werd in de toren een carillon van 45 klokken geinstalleerd.

Tot slot

De Adventskerk zal hopelijk een blijvend monument en religieus erfgoed blijven, als stille getuige van de architectuur van het begin van de 20e eeuw in het centrum van Alphen aan den Rijn.

Moge het geluid van het orgel, de klokken en het carillon nog lang in de oren van de inwoners van Alphen aan den Rijn blijven klinken.

Lees ook over de historie van de Hervormde Gemeente op deze pagina (klik hier).